Ο Ακούπατρος και οι κόκκοι της άμμου

Λίγο πριν από το 216 πΧ ο τύραννος των Συρακουσσών Γέλων έχει πιάσει κουβέντα με τον Αρχιμήδη και αμφισβητεί κάτι που είχε απασχολήσει όλο τον κόσμο.

 αρχαίο νόμισμα που απεικονίζει τον Γέλωνα

Ο Αρχιμήδης είχε πει ότι μπορεί να υπολογίσει πόσοι κόκκοι άμμου χωράνε σε όλο το σύμπαν. Ο Γέλων γνωρίζει ήδη πολλές μεγαλοφυείς μελέτες του Αρχιμήδη, κρατάει μια επιφύλαξη "μπορεί να το βρεις, αλλά ακόμα και αν το βρεις δεν θα μπορέσεις να το πεις". Η μεγαλύτερη μονάδα μέτρησης τότε ήταν το μύριος, ισοδύναμο με 10.000, ο Γέλων κατάλαβε ότι ο αριθμός των κόκκων θα ήταν κατά πολύ μεγαλύτερος και έτσι θα υπήρχε και γλωσσικό πρόβλημα.
Ετσι ο Αρχιμήδης γράφει την εργασία ΨΑΜΜΙΤΗΣ, στην οποία λύνει το πρόβλημα.

Για να προχωρήσει στους συλλογισμούς του αναφέρει τα αστρονομικά μεγέθη που ήταν γνωστά στην εποχή του και χρησιμοποιεί τους υπολογισμούς του Εύδοξου, του Αρίσταρχου, του Φειδία και του Ακούπατρου.
Η εργασία ολοκληρώνεται, ο Αρχιμήδης χειρίζεται με απαράμιλλο τρόπο τα τεράστια μεγέθη που προκύπτουν, φτιάχνοντας ένα καινούργιο σύστημα αρίθμησης που του επιτρέπει να βρει το αποτέλεσμα αλλά και να μπορεί να το πει.
Από τότε η εργασία αναπαράγεται συνεχώς, με χειρόγραφες αντιγραφές μέχρι το 1500 και με εκτυπώσεις από κει και πέρα.
Το 1881 ο Δανός μελετητής Heiberg εκδίδει την πρώτη πλήρη έκδοση των έργων του Αρχιμήδη, κάνοντας όλες τις δυνατές διασταυρώσεις με τους χειρόγραφους κώδικες των προηγούμενων αιώνων.

Ολα είναι καλά, οι διασταυρώσεις είναι πλήρεις, αλλά συνεχίζει να υπάρχει μία απορία, ποιός ήταν ο Ακούπατρος. Δεν υπάρχει καμμία άλλη διασταύρωση, καμμία άμεση ή έμμεση πληροφορία και έτσι ο Heiberg αφήνει το όνομα ως έχει.

Δύο χρόνια αργότερα ο διαπρεπής φιλόλογος Friedrich Blass έχει μια λαμπρή ιδέα, το κείμενο έγραφε

Φειδία του αμού πατρός

και σε κάποια αντιγραφή το μ είχε γίνει κ.
Η άποψη του Blass έγινε σιγά σιγά δεκτή και ταυτόχρονα μάθαμε και τον πατέρα του Αρχιμήδη, τον αστρονόμο Φειδία.

Ο Ακούπατρος έζησε σαν υπαρκτό πρόσωπο μέσα στα χειρόγραφα και τα τυπωμένα χαρτιά από το 200πΧ μέχρι το 1883 μΧ χάρη στο λάθος κάποιου ανώνυμου αντιγραφέα.

O Κοπέρνικος και τα δάκρυα του έρωτα

Λίγο πριν από το 1500 μΧ ο Nicolaus Copernicus βρίσκεται στην Ιταλία για σπουδές. Εχει αρχίσει να σχηματίζει την επαναστατική ηλιοκεντρική θεωρία του, βλέπει ότι θα ανατρέψει τη γνώση 20 αιώνων και πρέπει να είναι πολύ προσεκτικός. Οι λιγοστές μεταφράσεις των Ελλήνων φιλοσόφων δεν του αρκούν, σε αυστηρά κείμενα ακόμα και μία λέξη παίζει πολύ καθοριστικό ρόλο. Ετσι αποφασίζει να μάθει αρχαία Ελληνικά, για να διαβάσει Αριστοτέλη, Εύδοξο, Αρίσταρχο, Πτολεμαίο, Ιππαρχο από το πρωτότυπο.

Εκείνη την περίοδο έχουν εγκατασταθεί στην Ιταλία οι καλύτεροι Ελληνες λόγιοι και ανάμεσα σ' αυτούς ο Θεόδωρος Γαζής, που γίνεται δάσκαλος του νεαρού Πολωνού σπουδαστή.

Μετά από 4-5 χρόνια σπουδής της Αρχαίας Ελληνικής, ο Κοπέρνικος θέλει να δικιμάσει τις ικανότητές του και αποφασίζει να μεταφράσει από Ελληνικά στα Λατινικά, διαλέγοντας ένα κείμενο του Θεοφύλακτου Σιμοκάττη, Βυζαντινού ιστοριογράφου και ποιητή του 7ου αιώνα μΧ "Επιστολαί ηθικαί, αγροικικαί και εταιρικαί".

Το κείμενο περιέχει 85 φανταστικές επιστολές, η γλώσσα είναι στρωτή και προσφέρεται για την άσκηση του φιλόδοξου επισκέπτη της Ελληνικής γλώσσας. Από ότι φαίνεται, ο Κοπέρνικος είναι πολύ ευχαριστημένος από τη μεταφραστική δουλειά του και αποφασίζει να τυπώσει το βιβλίο. Τα τυπογραφεία εκείνη την περίοδο είναι λιγοστά και, ειδικά στην Ιταλία, πανάκριβα. Στην πατρίδα του την Κρακοβία όμως, ένας παλιός του συμμαθητής, ο Johann Haller έχει ανοίξει τυπογραφείο και εκεί τυπώνεται το 1509 το βιβλίο. Για λόγους οικονομικούς απουσιάζει το Ελληνικό πρωτότυπο που έμπαινε συνήθως στη αριστερή σελίδα, οι Ελληνικές γραμματοσειρές λόγω μόδας ήταν πανάκριβες, πέρα από το γεγονός ότι αν έμπαινε και το Ελληνικό κείμενο θα χρειαζότανε διπλάσια ποσότητα χειροποίητου χαρτιού.

Ας μπούμε όμως στη γοητεία του βιβλίου.
Στην εξαιρετική σελίδα http://copernicus.torun.pl/en/ βρίσκουμε στα αρχεία ολόκληρο το βιβλίο φωτογραφημένο.

Στην 84η από τις 85 επιστολές, η Χρυσίππη απευθύνεται στον Σωσίπατρο

Ερωτικόν δάκρυον προσηνές

και ο Κοπέρνικος μεταφράζει

amatoriarum lachrimarum blandimentum

τα δάκρυα του έρωτα κολακεύουν.

Εδώ ο δαίμων του τυπογραφείου, που υπήρχε βεβαίως και το 1509, έκανε αισθητή την παρουσία του. Ο στοιχειοθέτης, αντί amatoriarum έγραψε amatoriaru και, αφού το βιβλίο τυπώθηκε, πρόσθεσε ένα πολύ μικρό m πάνω από το τέλος της λέξης, που έχει μπερδέψει τους μελετητές, μοιάζει με περισπωμένη, που στα Λατινικά δεν υπήρχε.
Ενα δεύτερο αξιόλογο εύρημα είναι η ορθογραφία του lachrimarum, που σήμερα διαβάζουμε στα λεξικά ότι είναι αρχαϊκός τύπος του lacrimarum.

Με λάθη ή χωρίς, η Χρυσίππη είπε ότι είχε να πει στον Σωσίπατρο τον 7ο αιώνα, του τα ξανάπε 8 αιώνες αργότερα με τη βοήθεια του διάσημου αστρονόμου, τόμαθε και η αναγεννώμενη Δύση.
Μετά

ξεχάστηκε ανηλεώς αυτή η ιστορία

όπως συμβαίνει κάθε φορά

που ξεχνιέται από τον δασοφύλακα

το αστροπελέκι του στο δάσος

[Α. Εμπειρίκος, Χειμερινά σταφύλια]