O Κοπέρνικος και τα δάκρυα του έρωτα

Λίγο πριν από το 1500 μΧ ο Nicolaus Copernicus βρίσκεται στην Ιταλία για σπουδές. Εχει αρχίσει να σχηματίζει την επαναστατική ηλιοκεντρική θεωρία του, βλέπει ότι θα ανατρέψει τη γνώση 20 αιώνων και πρέπει να είναι πολύ προσεκτικός. Οι λιγοστές μεταφράσεις των Ελλήνων φιλοσόφων δεν του αρκούν, σε αυστηρά κείμενα ακόμα και μία λέξη παίζει πολύ καθοριστικό ρόλο. Ετσι αποφασίζει να μάθει αρχαία Ελληνικά, για να διαβάσει Αριστοτέλη, Εύδοξο, Αρίσταρχο, Πτολεμαίο, Ιππαρχο από το πρωτότυπο.

Εκείνη την περίοδο έχουν εγκατασταθεί στην Ιταλία οι καλύτεροι Ελληνες λόγιοι και ανάμεσα σ' αυτούς ο Θεόδωρος Γαζής, που γίνεται δάσκαλος του νεαρού Πολωνού σπουδαστή.

Μετά από 4-5 χρόνια σπουδής της Αρχαίας Ελληνικής, ο Κοπέρνικος θέλει να δικιμάσει τις ικανότητές του και αποφασίζει να μεταφράσει από Ελληνικά στα Λατινικά, διαλέγοντας ένα κείμενο του Θεοφύλακτου Σιμοκάττη, Βυζαντινού ιστοριογράφου και ποιητή του 7ου αιώνα μΧ "Επιστολαί ηθικαί, αγροικικαί και εταιρικαί".

Το κείμενο περιέχει 85 φανταστικές επιστολές, η γλώσσα είναι στρωτή και προσφέρεται για την άσκηση του φιλόδοξου επισκέπτη της Ελληνικής γλώσσας. Από ότι φαίνεται, ο Κοπέρνικος είναι πολύ ευχαριστημένος από τη μεταφραστική δουλειά του και αποφασίζει να τυπώσει το βιβλίο. Τα τυπογραφεία εκείνη την περίοδο είναι λιγοστά και, ειδικά στην Ιταλία, πανάκριβα. Στην πατρίδα του την Κρακοβία όμως, ένας παλιός του συμμαθητής, ο Johann Haller έχει ανοίξει τυπογραφείο και εκεί τυπώνεται το 1509 το βιβλίο. Για λόγους οικονομικούς απουσιάζει το Ελληνικό πρωτότυπο που έμπαινε συνήθως στη αριστερή σελίδα, οι Ελληνικές γραμματοσειρές λόγω μόδας ήταν πανάκριβες, πέρα από το γεγονός ότι αν έμπαινε και το Ελληνικό κείμενο θα χρειαζότανε διπλάσια ποσότητα χειροποίητου χαρτιού.

Ας μπούμε όμως στη γοητεία του βιβλίου.
Στην εξαιρετική σελίδα http://copernicus.torun.pl/en/ βρίσκουμε στα αρχεία ολόκληρο το βιβλίο φωτογραφημένο.

Στην 84η από τις 85 επιστολές, η Χρυσίππη απευθύνεται στον Σωσίπατρο

Ερωτικόν δάκρυον προσηνές

και ο Κοπέρνικος μεταφράζει

amatoriarum lachrimarum blandimentum

τα δάκρυα του έρωτα κολακεύουν.

Εδώ ο δαίμων του τυπογραφείου, που υπήρχε βεβαίως και το 1509, έκανε αισθητή την παρουσία του. Ο στοιχειοθέτης, αντί amatoriarum έγραψε amatoriaru και, αφού το βιβλίο τυπώθηκε, πρόσθεσε ένα πολύ μικρό m πάνω από το τέλος της λέξης, που έχει μπερδέψει τους μελετητές, μοιάζει με περισπωμένη, που στα Λατινικά δεν υπήρχε.
Ενα δεύτερο αξιόλογο εύρημα είναι η ορθογραφία του lachrimarum, που σήμερα διαβάζουμε στα λεξικά ότι είναι αρχαϊκός τύπος του lacrimarum.

Με λάθη ή χωρίς, η Χρυσίππη είπε ότι είχε να πει στον Σωσίπατρο τον 7ο αιώνα, του τα ξανάπε 8 αιώνες αργότερα με τη βοήθεια του διάσημου αστρονόμου, τόμαθε και η αναγεννώμενη Δύση.
Μετά

ξεχάστηκε ανηλεώς αυτή η ιστορία

όπως συμβαίνει κάθε φορά

που ξεχνιέται από τον δασοφύλακα

το αστροπελέκι του στο δάσος

[Α. Εμπειρίκος, Χειμερινά σταφύλια]