Ο Διοκλητιανός φταίει...

Χυμεία ή Χημεία ήταν η γνώση της κατεργασίας των μετάλλων, η οποία στην Αρχαιοελληνική περίοδο είχε σημειώσει μεγάλη πρόοδο.
Ελάχιστα αποσπάσματα όμως βρέθηκαν και ο κύριος αίτιος ήταν ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Διοκλητιανός [244-311 μΧ]

 Στη βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας έχουν συγκεντρωθεί πάρα πολλοί πάπυροι Χυμείας, όπου, μεταξύ άλλων, υπήρχαν και πολλές μέθοδοι μετατροπής μετάλλων σε χρυσό. Ο Διοκλητιανός πληροφορήθηκε ότι πολλοί Ελληνες κάτοικοι της Αιγύπτου εφαρμόζουν τις συνταγές και πλουτίζουν, χωρίς να αποδίδουν στους κατακτητές τους αντίστοιχους φόρους.
Ετσι, ακολουθώντας το πρόσφατο παράδειγμα του Αυρηλιανού, δίνει διαταγή να καούν όλοι οι πάπυροι που περιέχουν θέματα Χυμείας.
Ελάχιστα δείγματα σώθηκαν, κάποιοι Χυμευτές είχαν ήδη πεθάνει και οι πάπυροί τους είχαν τοποθετηθεί μέσα στις μούμιες τους και βρέθηκαν πολύ αργότερα σε ανασκεφές.

Ετσι χάθηκε μια μεγάλη περίοδος γνώσης της κατεργασίας των μετάλλων, που στον αρχαιοελληνικό χώρο ήταν τόσο παλιά όσο το χρυσόμαλλο δέρας, που δεν ήταν τίποτα άλλο από μια συνταγή μετατροπής μετάλλων σε χρυσό, όπως μας πληροφορεί το βυζαντινό λεξικό SUDA.

Oι αλχημιστές του μεσαίωνα, έχοντας ελάχιστη βιβλιογραφία και ακολουθώντας τους παραπλανητικούς δρόμους της προφορικής παράδοσης, δεν κατάφεραν να ξαναφέρουν τη Χυμεία στο παλαιό της επίπεδο και απλά προετοίμασαν το έδαφος για τη νεότερη Χημεία, που δεν ξαναασχολήθηκε, στα φανερά τουλάχιστον, με την μετατροπή μετάλλων σε χρυσό.

Ο Ακούπατρος και οι κόκκοι της άμμου

Λίγο πριν από το 216 πΧ ο τύραννος των Συρακουσσών Γέλων έχει πιάσει κουβέντα με τον Αρχιμήδη και αμφισβητεί κάτι που είχε απασχολήσει όλο τον κόσμο.

 αρχαίο νόμισμα που απεικονίζει τον Γέλωνα

Ο Αρχιμήδης είχε πει ότι μπορεί να υπολογίσει πόσοι κόκκοι άμμου χωράνε σε όλο το σύμπαν. Ο Γέλων γνωρίζει ήδη πολλές μεγαλοφυείς μελέτες του Αρχιμήδη, κρατάει μια επιφύλαξη "μπορεί να το βρεις, αλλά ακόμα και αν το βρεις δεν θα μπορέσεις να το πεις". Η μεγαλύτερη μονάδα μέτρησης τότε ήταν το μύριος, ισοδύναμο με 10.000, ο Γέλων κατάλαβε ότι ο αριθμός των κόκκων θα ήταν κατά πολύ μεγαλύτερος και έτσι θα υπήρχε και γλωσσικό πρόβλημα.
Ετσι ο Αρχιμήδης γράφει την εργασία ΨΑΜΜΙΤΗΣ, στην οποία λύνει το πρόβλημα.

Για να προχωρήσει στους συλλογισμούς του αναφέρει τα αστρονομικά μεγέθη που ήταν γνωστά στην εποχή του και χρησιμοποιεί τους υπολογισμούς του Εύδοξου, του Αρίσταρχου, του Φειδία και του Ακούπατρου.
Η εργασία ολοκληρώνεται, ο Αρχιμήδης χειρίζεται με απαράμιλλο τρόπο τα τεράστια μεγέθη που προκύπτουν, φτιάχνοντας ένα καινούργιο σύστημα αρίθμησης που του επιτρέπει να βρει το αποτέλεσμα αλλά και να μπορεί να το πει.
Από τότε η εργασία αναπαράγεται συνεχώς, με χειρόγραφες αντιγραφές μέχρι το 1500 και με εκτυπώσεις από κει και πέρα.
Το 1881 ο Δανός μελετητής Heiberg εκδίδει την πρώτη πλήρη έκδοση των έργων του Αρχιμήδη, κάνοντας όλες τις δυνατές διασταυρώσεις με τους χειρόγραφους κώδικες των προηγούμενων αιώνων.

Ολα είναι καλά, οι διασταυρώσεις είναι πλήρεις, αλλά συνεχίζει να υπάρχει μία απορία, ποιός ήταν ο Ακούπατρος. Δεν υπάρχει καμμία άλλη διασταύρωση, καμμία άμεση ή έμμεση πληροφορία και έτσι ο Heiberg αφήνει το όνομα ως έχει.

Δύο χρόνια αργότερα ο διαπρεπής φιλόλογος Friedrich Blass έχει μια λαμπρή ιδέα, το κείμενο έγραφε

Φειδία του αμού πατρός

και σε κάποια αντιγραφή το μ είχε γίνει κ.
Η άποψη του Blass έγινε σιγά σιγά δεκτή και ταυτόχρονα μάθαμε και τον πατέρα του Αρχιμήδη, τον αστρονόμο Φειδία.

Ο Ακούπατρος έζησε σαν υπαρκτό πρόσωπο μέσα στα χειρόγραφα και τα τυπωμένα χαρτιά από το 200πΧ μέχρι το 1883 μΧ χάρη στο λάθος κάποιου ανώνυμου αντιγραφέα.

O Κοπέρνικος και τα δάκρυα του έρωτα

Λίγο πριν από το 1500 μΧ ο Nicolaus Copernicus βρίσκεται στην Ιταλία για σπουδές. Εχει αρχίσει να σχηματίζει την επαναστατική ηλιοκεντρική θεωρία του, βλέπει ότι θα ανατρέψει τη γνώση 20 αιώνων και πρέπει να είναι πολύ προσεκτικός. Οι λιγοστές μεταφράσεις των Ελλήνων φιλοσόφων δεν του αρκούν, σε αυστηρά κείμενα ακόμα και μία λέξη παίζει πολύ καθοριστικό ρόλο. Ετσι αποφασίζει να μάθει αρχαία Ελληνικά, για να διαβάσει Αριστοτέλη, Εύδοξο, Αρίσταρχο, Πτολεμαίο, Ιππαρχο από το πρωτότυπο.

Εκείνη την περίοδο έχουν εγκατασταθεί στην Ιταλία οι καλύτεροι Ελληνες λόγιοι και ανάμεσα σ' αυτούς ο Θεόδωρος Γαζής, που γίνεται δάσκαλος του νεαρού Πολωνού σπουδαστή.

Μετά από 4-5 χρόνια σπουδής της Αρχαίας Ελληνικής, ο Κοπέρνικος θέλει να δικιμάσει τις ικανότητές του και αποφασίζει να μεταφράσει από Ελληνικά στα Λατινικά, διαλέγοντας ένα κείμενο του Θεοφύλακτου Σιμοκάττη, Βυζαντινού ιστοριογράφου και ποιητή του 7ου αιώνα μΧ "Επιστολαί ηθικαί, αγροικικαί και εταιρικαί".

Το κείμενο περιέχει 85 φανταστικές επιστολές, η γλώσσα είναι στρωτή και προσφέρεται για την άσκηση του φιλόδοξου επισκέπτη της Ελληνικής γλώσσας. Από ότι φαίνεται, ο Κοπέρνικος είναι πολύ ευχαριστημένος από τη μεταφραστική δουλειά του και αποφασίζει να τυπώσει το βιβλίο. Τα τυπογραφεία εκείνη την περίοδο είναι λιγοστά και, ειδικά στην Ιταλία, πανάκριβα. Στην πατρίδα του την Κρακοβία όμως, ένας παλιός του συμμαθητής, ο Johann Haller έχει ανοίξει τυπογραφείο και εκεί τυπώνεται το 1509 το βιβλίο. Για λόγους οικονομικούς απουσιάζει το Ελληνικό πρωτότυπο που έμπαινε συνήθως στη αριστερή σελίδα, οι Ελληνικές γραμματοσειρές λόγω μόδας ήταν πανάκριβες, πέρα από το γεγονός ότι αν έμπαινε και το Ελληνικό κείμενο θα χρειαζότανε διπλάσια ποσότητα χειροποίητου χαρτιού.

Ας μπούμε όμως στη γοητεία του βιβλίου.
Στην εξαιρετική σελίδα http://copernicus.torun.pl/en/ βρίσκουμε στα αρχεία ολόκληρο το βιβλίο φωτογραφημένο.

Στην 84η από τις 85 επιστολές, η Χρυσίππη απευθύνεται στον Σωσίπατρο

Ερωτικόν δάκρυον προσηνές

και ο Κοπέρνικος μεταφράζει

amatoriarum lachrimarum blandimentum

τα δάκρυα του έρωτα κολακεύουν.

Εδώ ο δαίμων του τυπογραφείου, που υπήρχε βεβαίως και το 1509, έκανε αισθητή την παρουσία του. Ο στοιχειοθέτης, αντί amatoriarum έγραψε amatoriaru και, αφού το βιβλίο τυπώθηκε, πρόσθεσε ένα πολύ μικρό m πάνω από το τέλος της λέξης, που έχει μπερδέψει τους μελετητές, μοιάζει με περισπωμένη, που στα Λατινικά δεν υπήρχε.
Ενα δεύτερο αξιόλογο εύρημα είναι η ορθογραφία του lachrimarum, που σήμερα διαβάζουμε στα λεξικά ότι είναι αρχαϊκός τύπος του lacrimarum.

Με λάθη ή χωρίς, η Χρυσίππη είπε ότι είχε να πει στον Σωσίπατρο τον 7ο αιώνα, του τα ξανάπε 8 αιώνες αργότερα με τη βοήθεια του διάσημου αστρονόμου, τόμαθε και η αναγεννώμενη Δύση.
Μετά

ξεχάστηκε ανηλεώς αυτή η ιστορία

όπως συμβαίνει κάθε φορά

που ξεχνιέται από τον δασοφύλακα

το αστροπελέκι του στο δάσος

[Α. Εμπειρίκος, Χειμερινά σταφύλια]



O Faraday, ο Αρχιμήδης και το ενεργειακό

Την εποχή της επανάστασης του 1821 ο έξοχος ερευνητής Michael Faraday ανεκάλυψε το φαινόμενο της ηλεκτρομαγνητικής επαγωγής.

Αν σπρώξουμε ένα μαγνήτη μέσα σε ένα πηνίο, παράγεται ηλεκτρικό ρεύμα. Το ίδιο συμβαίνει όταν βγάζουμε τον μαγνήτη.

Μια απλή αναπαράσταση μπορείτε να δείτε στη διεύθυνση
http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/hbase/electric/farlaw.html

Από κει και πέρα τα πράγματα είναι απλά.
Βάζοντας τον μαγνήτη πάνω σε μία σημαδούρα, θα μπαίνει και θα βγαίνει συνεχώς από το πηνίο, δίνοντας μία αστείρευτη πηγή ενέργειας που προσφέρεται από τον κυματισμό της θάλασσας.

Το ρεύμα αυτό μπορεί να φορτίσει μπαταρίες ή να θερμάνει ηλεκτρικές αντιστάσεις και να χρησιμοποιηθεί από μικρού μεγέθους ατομική χρήση μέχρι μαζική ηλεκτροπαραγωγή.

Μία από τις εκπληκτικές καινοτομίες των νόμων του Faraday ήταν η εξάρτηση του φαινομένου από την ταχύτητα που κινείται ο μαγνήτης, όταν μπαίνει αλλά και όταν βγαίνει από το πηνίο. Τα μέχρι τότε γνωστά φαινόμενα, βαρυτική έλξη και ηλεκτρική έλξη ή άπωση, εξαρτιόντουσαν μόνο από την απόσταση των μαζών ή των φορτίων. Οι φυσικοί της εποχής του Ampere και του Faraday δυσκολεύτηκαν πολύ να δεχτούν τα καινούργια δεδομένα.

Στο παράδειγμά μας βέβαια, την επαναστατική επινόηση του Faraday βελτιώνει η απλή σκέψη του Αρχιμήδη.

Αν η σημαδούρα ανεβοκατεβάζει τη θέση Σ, το πηνίο τοποθετηθεί στη θέση Π και η απόσταση Υ είναι 10πλάσια του Χ, τότε το πηνίο θα ανεβοκατεβαίνει με 10πλάσια ταχύτητα και θα κάνει το φαινόμενο πολύ πιο έντονο.

Σημ.1 Στις αρχές του 2016 εγκαταστάθηκε στο Ηράκλειο Κρήτης πειραματική μονάδα κυματικής ενέργειας.

Αλλη μία εικόνα από τον πειραματικό σταθμό στη Δανία.

O Marat και οι σαπουνόφουσκες

Ο Jean-Paul Marat [24 Μαϊου 1743 – 13 Ιουλίου 1793] ήταν ήδη διάσημος επιστήμονας πριν ασχοληθεί με την πολιτική.
Είχε μεταφράσει στα Γαλλικά την Οπτική του Νεύτωνα [1787] και ασχολήθηκε ειδικά με τα χρώματα που εμφανίζονται στις σαπουνόφουσκες.

Το 1788 κυκλοφόρησε την πραγματεία του "Mémoires académiques, ou nouvelles découvertes sur la lumière "

όπου, μεταξύ των άλλων, προσπαθεί να ερευνήσει το θέμα.

Η Γαλλία όμως έχει ξεσηκωθεί, ο Marat είναι ηγετική φυσιογνωμία των επαναστατών, η αποθέωση δεν αργεί.

Στις 9 Ιουλίου του 1793, μια πανέμορφη γυναίκα, η Charlotte Corday, φεύγει από το σπίτι της

παίρνοντας μαζί της ένα αντίγραφο του Πλούταρχου "Βίοι παράλληλοι", πάει στο Παρίσι και νοικιάζει ένα δωμάτιο στο ξενοδοχείο  Hôtel de Providence.

Το μεσημέρι της 13 Ιουλίου πάει στο σπίτι του Marat και ζητάει επίμονα από τη γυναίκα του να τον δει, έχοντας σημαντικά νέα να του πει. Ετσι καταφέρνει να μπει στο δωμάτιο που ο Marat έκανε το μπάνιο του. Κρύβει στα ρούχα της ένα κουζινομάχαιρο με εικοσάποντη κοφτερή λάμα. Τα λένε λίγο, ο Marat της γράφει σε ένα χαρτί τα ονόματα διάφορων αντιδραστικών, η Charlotte παίρνει το χαρτί και μετά τον σφάζει τελείως.

Από τότε η επιστήμη προόδευσε, γράφτηκαν πολλές εργασίες για τα οπτικά φαινόμενα που παρατηρούνται στις σαπουνόφουσκες και σήμερα ξέρουμε πολύ καλά τι συμβαίνει.

Χάθηκε (πάλι) ένα δολλάριο

Ο Eric θέλει να αγοράσει ένα τζάκετ που κάνει 97$.

Παίρνει από τον πατέρα του 50$ και άλλα τόσα από τη μητέρα του.
Αγοράζει το τζάκετ, του περισσεύουν 3$, δίνει 1$ στον πατέρα και 1$ στη μητέρα και κρατάει το τελευταίο 1$ για τον εαυτό του.
Τώρα χρωστάει στον πατέρα 49$, στη μητέρα 49$ και έχει 1$.
Ομως

49$ + 49$ +1$ = 99 $

Πού έχασε ο Eric το 1$ ?? 

Η ταχύτητα του φωτός και τα λάθη του τυπογραφείου

Ο Δανός αστρονόμος Ole Christensen Rømer (1644,1710) είχε σχηματίσει την ιδέα ότι η ταχύτητα του φωτός είναι μεν πολύ μεγάλη αλλά πεπερασμένη. Για να στηρίξει την άποψή του χρειάζεται κάποιες πειραματικές επαληθεύσεις. Οι αποστάσεις πάνω στη γη είναι πολύ μικρές και έτσι σχεδιάζει ένα πείραμα στα μεγέθη του ηλιακού συστήματος.

Ο δορυφόρος του πλανήτη Δία Ιώ κάνει μία πλήρη περιφορά σε 42.5 ώρες, όταν η γη βρίσκεται στη θέση L. Τρεις μήνες αργότερα, η γη είναι στη θέση K και το φως πρέπει να διανύσει επί πλέον την απόσταση LK, άρα να καθυστερήσει περίπου 10 λεπτά.

Από το μόνο τετράδιο που διασώθηκε στη μεγάλη πυρκαγιά της Κοπενχάγης του 1728 βλέπουμε τις καταγραφές του Rømer επί 10 χρόνια, που οδηγούν σε μια σεμνή ανακοίνωση στο Journal des Sçavans: 233–36, 1676, που μεταφράστηκε αργότερα στο Philosophical Transactions of the Royal Society of London 12: 893–94, 1677

Εδώ έχουμε μια εξαιρετική παρέμβαση του «δαίμονα του τυπογραφείου». Ο στοιχειοθέτης δεν έχει κεφαλαίο U για τη λέξη TOUCHANT, βάζει V, ότι πιο κοντινό και έτσι προκύπτει η ανύπαρκτη λέξη TOVCHANT. Το αστείο είναι ότι οι σύγχρονες μηχανές αναζήτησης κάνουν κείμενο την εικόνα και έτσι περνάει στη σημερινή βιβλιογραφία το TOVCHANT και δεν θα διορθωθεί ποτέ !!

Ο ανώνυμος χαράκτης του 1735 απέδωσε εξαιρετικά το εργαστήριο του Rømer, ετοιμάζοντας χαλκογραφίες για ένα βιβλίο που ο Rømer δεν εξέδωσε ποτέ.

Παρά τις εντονώτατες επικρίσεις και αντιθέσεις, ο Rømer κατάφερε να γυρίσει το κλειδί της εξέλιξης, θεμελιώνοντας το πεπερασμένο και μετρήσιμο της ταχύτητας του φωτός και να ανοίξει το δρόμο για τη θεωρία της σχετικότητας 200+ χρόνια πριν.